Dat viel reuze mee!

Dat viel reuze mee, de Karel van het Reve-avond. Als ik heel eerlijk ben moet ik wel zeggen dat ik me meer op mijn gemak gevoeld zou hebben als ook mijn vrouw erbij was geweest - zij zou ongetwijfeld als enige "Bravo!" hebben geroepen na het optreden van Emmy Verhey en ik vind dat altijd weer gênant, maar zonder haar is het maar alleen. Maar gek genoeg heb ik geen moment overwogen haar mee te vragen en voor de kinderen eens op een doordeweekse dag de oppas te laten komen - Karel van het Reve-feestjes zijn mijn feestjes.

De avond werd plezierig aan elkaar gepraat door Theodor Holman en op Wouter van Oorschot na hielden de sprekers het verder kort en in stijl. Ook Ronald Plasterk, die helaas de fout maakte een oude column van hemzelf voor te lezen waarin hij KvhR op een foutje wilde wijzen, wat niet overtuigde. (Het gaat om een vermeende fout in "Kalf" op bladzijde 394 van Achteraf - níet column 394, meneer Plasterk, dat boek bevat wel 400 bladzijden, maar geen 400 columns, zoiets zie je toch! - ik kom hier graag binnenkort op terug.)

Ik ben er ook nog niet helemaal uit of het nu verstandig was van de minister om die column voor te lezen. Ja, daarmee liet hij merken dat hij écht al jaren liefhebber is, en dat deze avond geen verplicht nummer voor hem was. Maar nee, het was geen goede column, en hij was zelfs extra ongelukkig, omdat hij begon met de mededeling dat Gerrit Komrij wat hem betreft de beste columnist was, gevolgd door Tamar en Karel van het Reve. Daarvoor verontschuldigde hij zich weer meermalen, zeggend dat hij er nu misschien anders over dacht, wat zijn zaak niet beter maakte. De gemiddelde aanwezige in de zaal was ouder dan de minister, en wekte niet de indruk ooit een andere columnist beter dan Karel te hebben gevonden. Stond de minister onverwachts toch nog als windvaan te kijk.

Wat ik weer mooi vond, was wat Plasterk vertelde over het gedicht van Goethe dat hij op de begrafenis van Jan Wolkers voorlas: dat had hij uit de laatste Achteraf van VhR gelicht. Hij had die ene regel erg mooi gevonden en de rest erbij gegoogeld. Zo hebben vele VhR-liefhebbers al jaren hun "corpus" opgebouwd - maar dan zonder Google natuurlijk.

Maar het onbetwiste hoogtepunt van de avond was dus Emmy Verhey, die de chaconne uit de 2e partita van Bach speelde. Daarna ontfutselde Holman haar nog het geheim dat zij degene was die Sacharovs manuscript (in haar vioolkist) had meegesmokkeld. Zonder opscheppen: dat had ik combinerend en deducerend al jaren geleden bedacht, maar het was leuk het van haarzelf te horen.

En het forum dan, waar ik zo tegenop zag? Nou, dat was goed gepland - na de pauze. Ik had het belangrijkste gezien en gehoord en ben tijdens de pauze vertrokken, niet echter dan nadat ik mijn cd's in ontvangst had genomen en me als belangstellende had ingeschreven voor een op handen zijnde veiling van boeken uit KvhR's bibliotheek ten bate van het Verzameld Werk. Ik wil gaan bieden op een boek met opdracht van Andrej Amalrik. "Just how obscene an amount of cash are we talking about here? Profane or really offensive?" "Really offensive."

Karel van het Reve-avond: heengaan of niet?

De avond nadert met rasse schreden, en ik ben als vrijwilliger van het Verzameld-Werk-van-Karel-van-het-Reve-project uitgenodigd erbij te zijn - anders zou ik het wel weer gemist hebben. Maar op 26 november, aanstaande maandag dus, zal het luisterboek Karel van het Reve leest Luisteraars! worden aangeboden aan Ronald Plasterk, die, lezen we in het persbericht een "verklaard liefhebber van Karel van het Reve" is. Dat verbaast me niets en het doet hem alleen maar in mijn aanzien stijgen - hij was al de eerste minister sinds Joop den Uyl die ik geheel vertrouw. Tot zover geen probleem.

Maar wat lees ik verder in het persbericht?

Publicisten Bas Heijne, Paul Cliteur en Xandra Schutte spreken een column uit, en gaan met elkaar in debat.

Aargh. Hoe gaan we dit uitzitten? Laten dit nu net drie mensen zijn van wie ik NOOIT een stukje heb weten uit te lezen, al heb ik het met Bas Heijne verschillende keren geprobeerd. Goeie jongen lijkt me, beetje warrig, zou zich aan het advies van KvhR uit Het raadsel der onleesbaarheid moeten houden: als hij moeite heeft met het schrijven van leesbare zinnen, kan hij toch tenminste trachten onleesbare zinnen te schrappen?

Mijn allesoverheersende angst is echter dat de Islam ter sprake wordt gebracht, een onderwerp waarover KvhR nooit uitspraken heeft gedaan (behalve dan dat die Godsdienst zich door het ontbreken van bekeringsijver gunstig onderscheidt van het Christendom). Ik ben zo bang dat de discussie zal vervallen in een welles-nietes over wat VhR zou hebben gezegd over Ayaan, Theo van Gogh en de cartoonrellen, dat ik nauwelijks durf te gaan. Ik erger me bij voorbaat mateloos aan de onnozelheid van de forumleden, voor een zaal vol echte kenners. Die laatsten weten natuurlijk dat je bij de meester, net als bij Mozart, op een zeer aangename voorspelbaarheid kon rekenen, maar ook op een nog veel aangenamere onvoorspelbaarheid. Hij is er niet meer en we zullen nooit weten hoe hij over tal van belangrijke en minder belangrijke dingen dacht. Daar moeten we maar mee leven.

Vooruit, laat ik maar gaan. Ik heb geen Simon Carmiggelt aan wie ik mijn dilemma kan voorleggen. Maar die mensen in de zaal, daar kan ik wel mee praten. Koop die cd's, al heeft u Luisteraars! al drie keer van kaft tot kaft uitgelezen. Voor 17,50 euro heeft u de stem erbij. Jongere luisteraars kunnen er ongetwijfeld hun mp3-speler mee vullen. Vaders en moeders houden ze in de auto, zodat ze aan het broeikaseffect kunnen bijdragen en er toch gelouterd uitkomen. Wel even voor Sinterklaas zo'n dvd-speler met een paar van die schermpjes voor aan de hoofdsteunen regelen, en The Princess Bride voor de kinderen erbij kopen. Anders zit je op de langere einden met de feestdagen toch weer kinderliedjes te luisteren.

Zweepslagen

Al twee dagen kan ik het verhaal over dit arme kind maar niet uit mijn hoofd zetten. Een meisje wordt veertien keer verkracht. Zeven van de verkrachters worden tot gevangenisstraffen van één tot vijf jaar veroordeeld. Maar een flinke meerderheid van de wereldbevolking acht verkrachte vrouwen schuldig aan het geven van aanleiding. Zo ook in Saoedi-Arabië, waar dit gebeurde. Daar werd het de rechter wel heel makkelijk gemaakt, want dit meisje had zich niet gehouden aan een wet die ongetwijfeld goed bedoeld is, namelijk om te voorkomen dat mannen zich, door het dolle van seksuele nood, aan alleenstaande vrouwen zullen vergrijpen: ze bevond zich op het moment dat ze werd overmeesterd in de auto van een niet-verwante man. Met een pervers gevoel van rechtvaardigheid werd zij veroordeeld tot negentig zweepslagen.

Ik heb de afgelopen twee dagen met andere ogen naar mijn dochtertje van acht gekeken. Ze is veilig natuurlijk, hier, bij ons. Ik ben niet echt bang dat ze ooit zulke erge dingen zal meemaken. Maar normaliter heb je allemaal mechanismen om naar nieuws weg te drukken. Dat is menselijk, het leven gaat door en niemand is erbij gebaat als jij je door het leed van anderen laat deprimeren. Zolang je niet vlak voor het naar bed gaan naar het nieuws kijkt hoef je er geen slapeloze nachten van te hebben. Die mechanismen lijken nu gedeeltelijk uitgeschakeld.

Als ik mijn dochtertje zie denk ik altijd: ik wil dat ze gelukkig is. En dat ze nooit pijn heeft. En dan komen sinds twee dagen steeds die zweepslagen in beeld. Niet eens het feit dat dat meisje in Saoedi-Arabië nog eens gestraft wordt na wat haar is overkomen. Dat kan ik met de nodige moeite nog wegrationaliseren (niet goedpraten, natuurlijk): "Barbaren nu eenmaal, hè? Zo gaat dat daar." Maar juist die zweepslagen. Die blijven.

Mijn dochtertje had pas op school bij het spelen een elastiekje tegen haar wang gekregen. Bloed, klein blutsje. Mijn vrouw en ik in paniek: gaat dit over? Geneest dit echt helemaal?

Ik weet niet wat voor een zweep ze in Saoedi-Arabië gebruiken (in het oude Rusland werd de knoet gebruikt, een zweep waarvan je niet meer dan dertig slagen overleefde), hoe hard ze slaan, waar ze slaan, of het op de blote huid is. Maar negentig. Je blijft littekens hebben, je blijft het je leven lang voelen, dat kan niet anders.

De straf is nog niet uitgevoerd, maar de vooruitzichten zijn weinig hoopvol. De eerste verrassing in het proces is de uitkomst van het hoger beroep, dat blijkbaar in beide zaken tegelijk heeft gediend: de verkrachters zagen hun straffen verdubbeld (uitstekend natuurlijk, al staat het qua signaalwerking nog steeds 1-0 voor Iran), maar het meisje kreeg meer dan dat: een half jaar gevangenis en tweehonderd (200) zweepslagen. De rechter was namelijk boos dat ze de zaak naar buiten had gebracht, en de wijsheid van het Saoedische recht in twijfel had getrokken.

Rechten zonder plichten

Het is alweer een hele tijd geleden dat een Amerikaanse president de mensen durfde voor te houden dat ze niet moesten vragen wat Amerika voor hen kon doen, maar wat zij voor Amerika konden doen. You've got to hand it to the man, wat je verder ook op hem tegen kan hebben (en dat is nog veel meer dan ik al dacht, de lectuur van Dallek is fascinerend). Zo'n positieve manier om erop te wijzen dat mensen niet alleen rechten maar ook plichten hebben is daarvoor of daarna niet meer vertoond. En in Nederland zijn we er wel erg ver van afgedwaald. Ondanks de terugkeer van de normen en waarden is het nog steeds normaal dat politici, van welke signatuur ook, de burger op zijn slachtofferschap wijzen, en stemmen hopen te winnen door te beloven aan die misstand een eind te maken.

Terwijl het best uit te leggen is. Als jij ergens recht op hebt, betekent dat dat iemand anders iets voor je moet doen. Opstaan in de tram. Belasting betalen. Stoppen met vieze uitlaatgassen uitstoten. Die mensen die die dingen voor je doen, hebben allemaal plichten. Misschien heb jij dus ook wel een paar plichten, slapjanus! Dus niet gaan jammeren als je eens iets moet. Sterker nog, wees er trots op dat je ook niet altijd maar aan de rechten-kant staat. Wees stoer, betaal belasting. Maar geen politicus zegt dat. (Al denk ik, eerlijk is eerlijk, dat Plasterk het zou kunnen, en Rouvoet ook. Maar hun adviseurs zullen het hun dringend afraden.)

In de Sint-Maartenvieringen zit een patroon, de laatste jaren. Zelden werd het wel-rechten-geen-plichtenmotto zo cynisch nageleefd. Grote meutes kinderen doen hun rondes zonder lampion (die moet je kopen of maken, maar dat is voor deze kleine slachtoffers uiteraard te veel gevraagd), zonder liedjes te zingen, zonder ook maar de illusie te geven dat het ze om de gezelligheid te doen is. "Heb je geen snoep?" krijg je te horen als je doosjes rozijnen of mandarijntjes geeft. "M'n zusje moet ook," als je maar één mandarijntje geeft.

Voor de zekerheid, dit zijn niet alleen Marokkaantjes, die misschien toevallig te weinig zijn voorgelicht over hun kant van de vergelijking, Sint-Maarten-wise. Hoewel... Laat ik iets anders vertellen. Dit speelde toen we nog in een buurt woonden waar wij zo ongeveer de enige autochtonen waren. Marokkaans meisje komt aan de deur, vraagt of ik een bijdrage wil geven voor de moslims in Bosnië. Waarom niet, want de moslims in Bosnië hadden het moeilijk toen. Of eigenlijk, waarom wel, want een week geleden was datzelfde meisje ook al aan de deur, en ook toen was ze haar lijstje en envelopje van school vergeten. Met de nodige moeite overtuig ik haar daarvan. Vraagt het meisje: "Kent u misschien meer Nederlanders hier in de buurt?" Want de Marokkaanse geloofsgenoten gaven niet zo gul. Ik kan veel hebben, maar als ik in mijn eigen land als een naïeve sukkel wordt beschouwd, voel ik me ook wel een beetje slachtoffer.

JFK en de kanonnen van augustus

Toen ik 18 werd kreeg ik van mijn vader drie boeken cadeau: The Old Man and the Sea van Ernest Hemingway, Opperlandse Taal en Letterkunde van Battus en Barbara Tuchman's The Guns of August. "Een vreemde combinatie," moet de verkoper van boekhandel Michon in Enschede tegen hem gezegd hebben. "Het zijn alledrie klassiekers," antwoordde mijn vader.

(Twee vragen die buiten dit stukje vallen werpen zich onmiddellijk op: (1) zouden er in andere branches dan de boekerij even bemoeizuchtige verkopers zijn? Die vraag kan ik onmogelijk beantwoorden, omdat ik zelden in andere winkels kom. Ja, in de supermarkt, maar daar gedragen de meisjes zich keurig, welke uitzinnige combinaties je ook op de band zet. En (2): wat is er geworden van Boekhandel Michon? Antwoord: dat is nu Yogacentrum Michon. The writing was on the wall, toen al, begin jaren '80, met etalages gewijd aan Fritjof Capra en De Dansende Woe-Li Meesters, maar jammer is het wel.)

Hoe is het met die drie boeken gegaan? The Old Man and the Sea heb ik gelezen, nooit herlezen, maar er zijn fragmenten blijven hangen. De Opperlandse Taal en Letterkunde heb ik criss-cross helemaal uitgelezen, en vele stukken meermaals. Helaas heb ik het ooit uitgeleend aan een Russische vriend met een geweldig gevoel voor de Nederlandse taal - die vriend heb ik voor het laatst gezien toen ik op 9 januari 1997 trouwde en het leek me toen geen goed moment het boek terug te vragen. Maar, Sacha Rousanovski, als je jezelf googelt: mail me! Een kwijtgeraakt boek koop ik niet opnieuw. Wel kocht ik onlangs Opperlans! maar dat heeft voor mij niet de magie die Opperlandse Taal- en Letterkunde had.

Maar dan The Guns of August. Het gaat over de aanloop tot en het begin van de Eerste Wereldoorlog, wanneer een diplomatieke rel door een complex van bondgenootschappelijke verplichtingen, misplaatst eergevoel en, achteraf gezien, onvoorstelbare beoordelingsfouten uitdraait op de massaslachtingen van de loopgraven.

Ik heb van dat boek ondanks herhaalde pogingen maar enkele tientallen bladzijden gelezen. Voor de duidelijkheid, collega-historici: ik heb niets tegen mevrouw Tuchman of haar opvattingen over geschiedschrijving. Ik ben vóór de geschiedenis als verslag van de beslissingen van grote mannen en de desastreuze gevolgen daarvan, ik ben vóór waardeoordelen en ik vind vooral ook dat je lessen uit de geschiedenis mag trekken - al ben ik de eerste om te erkennen dat dat razend moeilijk is. Maar dit boek heeft me nooit bij de les kunnen houden. Te veel details, te veel clichématige beschrijvingen.

Ik heb lang gedacht dat Tuchman door een stroke of luck ooit die Pulitzer Prize had gewonnen, en dat vervolgens velen haar boek hadden gekocht, en het daarom herdruk na herdruk beleefde, maar dat niemand het ook echt las. Maar nu moet ik op gezag van biograaf Robert Dallek aannemen dat niemand minder dan president Kennedy The Guns of August las, en zijn ministers aanraadde hetzelfde te doen. In het boek zouden twee diplomaten na de Eerste Wereldoorlog tegen elkaar zeggen:

- "How did it all happen?"
- "Ah, if only we knew."

Om te zorgen dat na een eventuele Derde Wereldoorlog de overlevenden wél zouden weten "how this all happened", besloot Kennedy tot het installeren van microfoons en bandrecorders in het Witte Huis.

Ik heb vandaag enkele uren besteed aan het vinden van dat citaat en ik zal er nog enige tijd insteken - op die manier pik ik toch nog wat mee van het boek. Maar eerlijk gezegd heb ik er een hard hoofd in. Ik vraag me zelfs af of Kennedy die hele Guns of August wel gelezen heeft. Het citaat past niet in het boek, maar zou bijvoorbeeld wel uitstekend passen in bijvoorbeeld een televisie-interview met Tuchman uit die tijd. Waarom heeft u dit boek geschreven, mevrouw Tuchman? "Well, after the Great War was over, two diplomats met..." Ik denk eigenlijk dat het zo zit. Tenzij iemand me het citaat aanwijst.

Circle of Lucas Cranach II

Niet meteen denken: het gaat zeker goed in de vertaalbranche! Wij vinden het nu eenmaal leuk om af en toe eens naar de kijkdag van een veiling te gaan, en dan is het extra spannend om te kijken naar dingen die je zou kúnnen kopen, mits je je prioriteiten bijstelde. Deze weirdie valt niet in die categorie, maar ik vond hem fascinerend genoeg om er langer bij stil te staan. Dit staat in de catalogus van Christies:

The subject 'Christ suffering the Children to come unto Him' is mentioned three times in the records of Elector John Frederick the Magnanimous (1503-1554) who was one of the main patrons of Cranach II and his studio. Various compositions exist depicting the figures, three-quarter-length, with Christ in the middle surrounded by the children and their mothers. The present composition appears to be another variation on this popular subject.

Het is dus geen topstuk. Allereerst komt dit dus slechts uit het atelier van Lucas Cranach de Jongere, is het niet van hemzelf, laat staan van zijn beroemdere vader. En dit was dus blijkbaar een soort lopende-bandwerk, om de keurvorst tevreden te houden. Het is ook onevenwichtig, met die apostelen links en het voorhoofd rechts. Verder hebben wij thuis niets met Jezus, en je kunt hem, dat is de package-deal die je met echte kunst hebt, ook niet wegshoppen.

Maar die meisjesgezichten zijn zo prachtig ontroerend. Vooral dat ene direct rechts van Jezus. Maar ook dat eronder, met die ogen die op ongelijke hoogte lijken te zitten. Is ze een beetje onnozel, of was de schilder niet handig? En dan die blote borst van het meisje rechts op de voorgrond. Hoe haalt ze die tevoorschijn? Was dit zestiende-eeuwse voedingskleding? Maar het meisje links draagt praktisch dezelfde kleren, en er is geen teken dat dat doorschijnstukje open kan. De expert die wij ernaar vroegen denkt dan ook dat dit een schildersfantasie is.

De richtprijs is 20.000 tot 30.000 euro. Maar als u nu ook gaat kijken, en ervoor staand de mindere elementen benadrukt, maar natuurlijk niet weer zo nadrukkelijk dat het opvalt - dan denken anderen misschien "mwah", en kunt u het op 14 november voor minder meenemen.

Uw kapelaan

Ben Hoogeboom, bekend van het blog Ben liegt nooit! heeft gisteren vriend en vijand verrast met Uw Kapelaan, een project waaraan hij zelf denkt jaren bezig te zullen blijven.

Ben heeft een personage geschapen dat zich, net als de echte Ben deed in Ben liegt nooit!, voorstelt met een rij boektitels - toon mij uw boekenkast en ik zeg u wie u bent - waarvan sommige in de buurt komen van Reve's klassieke Zelf kamperen. Om het compleet te maken heeft ook Bens Blogger-profiel wat aanpassingen moeten ondergaan: de barokcomponisten die er al waren zijn nu aangevuld met "moderne beatmuziek". De Kapelaan schrijft intussen over van alles en nog wat: heiligen, jongerencultuur en, mijn persoonlijke favoriet, de vraag of we met de ruimtetelescoop ons rentmeesterschap op deze aarde verbeuren (het antwoord is nee).

Wat moeilijk zal worden: blijft de Kapelaan ons aanspreken? Hoeveel pastiche kunnen we aan? Koot en Bie lieten niet voor niets hun typetjes na verloop van tijd weer verdwijnen, en met Bens productiviteit zou de vermoeidheid al snel kunnen intreden. De oplossing zal moeten zijn dat de Kapelaan toch nog zoveel redelijkheid meekrijgt dat we ons oprecht op zijn mening gaan verheugen.

Als het Ben gaat lukken zijn alter ego genoeg echte en interessante ideeën mee te geven, lost hij daar misschien een nog grotere moeilijkheid mee op: kan hij het zélf volhouden een rol te blijven spelen? Het lijkt me zwaar voor iemand die zo eerlijk is. We zullen het zien. Maar het maakt niet uit. Als dit project mislukt, zal het een glorieuze mislukking zijn, en gaat Ben hopelijk weer de stukjes schrijven waar we hem van kenden.