Meneer Spanjers en Josif Brodsky over Brezjnev

In het Wikipedia-lemma lees ik dat Leonid Iljitsj Brezjnev op 10 november 1982 overleden is. Dat was een dinsdag. Het volgende incident moet daarom op de daaropvolgende woensdag-, donderdag- of vrijdagochtend plaats hebben gehad: 11, 12, of 13 november. Dinsdagochtend 10 november zou ook nog kunnen, maar die mogelijkheid lijkt me academisch. Weliswaar gebeurt wegens het tijdverschil in Moskou alles twee uur eerder dan in Nederland, en kon, als Brezjnev op 10 november om 2 uur 's nachts was gestorven, dat nieuw nog makkelijk de ochtendnieuwsbulletins in Nederland hebben gehaald - waarschijnlijk is het niet, want zelfs in minder gesloten systemen wordt de dood van een leider wel een halve dag stilgehouden.

(Evengoed wel interessant, dit dateringsprobleem. Zou dit alleen na te gaan zijn in de archieven van de persbureaus, of is er een shortcut?)

In ieder geval hoorde ik op een van die dagen een memorabel nieuwsbericht op de wekkerradio. Ik bedenk nu trouwens dat het waarschijnlijk zo is gegaan: een groot deel van de dag ervoor had op de Russische radio uitsluitend rouwmuziek geklonken (Chopins dodenmars etc.) Een stevige hint voor verslaggevers, die dan ook op scherp stonden om welk officiële bericht dan ook wereldkundig te maken. Dan is 11 november wel een goede mogelijkheid.

Meneer Spanjers gaf economie I. Het zal het eerste uur zijn geweest. Toen wij (behalve ik misschien Jan Hondebrink en Frits Bos) Spanjers opgewonden meldden dat Brezjnev dood was, was zijn reactie eerst volslagen stilte, maar na een paar seconden 'herpakte' hij zich: "Oh, maar er komt wel weer een nieuwe."

Zo eenvoudig zou het niet zijn: eerst kwam de energieke Andropov, die waarschijnlijk dezelde weg als Gorbatsjov zou zijn gegaan, toen Tsjernenko, die een karikatuur van Brezjnev was - nog gekker, nog zieker. In het satirische programma Spitting Image moest hij voortdurend met een fietspomp worden opgeblazen.* En daarna Gorbatsjov, en the rest is history.

Curieus is dat meneer Spanjers' verklaring, oprecht of ingegeven door een behoefte om indruk op zijn leerlingen te maken en het missen van dit nieuws te neutraliseren, gedeeld werd door niemand minder dan Josif Brodsky. In Less than one (ben mijn exemplaar kwijt, moet uit het hoofd parafraseren) schetst hij het opvolgingsproces in de totalitaire staat, waarin alles erop gericht is niets te laten veranderen. Voor de ene mediocriteit komt een volstrekt gelijke volgende, en we kunnen allemaal weer rustig slapen.

Dat idee is blijkbaar zo sterk, dat behalve mensen die niets van Russische geschiedenis weten ook deskundigen er het slachtoffer van kunnen worden. De Sovjet-Unie heeft gewoon geen machtswisselingen van de door Brodsky beschreven soort gekend, hoe je het ook wendt of keert. Je kunt zelfs volhouden dat de regeringen van Lenin, Stalin, Chroesjtsjov en Brezjnev meer van elkaar verschilden dan die van welke twee opeenvolgende Amerikaanse presidenten in dezelfde periode dan ook.

Hm, ik mis m'n boek, zal dit stukje nog aanvullen! Intussen vast even een plaatje bij dit stuk plakken: de "room and a half" die alle Brodsky-liefhebbers uit het boek kennen.

* Sovjetleiders met levensechte poppen associëren is niet het exclusieve domein van Koude-oorloghitsers. Russische mop uit de tijd van Brezjnev: waarom moet Breznjev altijd in Moskou blijven, terwijl [partij-ideoloog] Soeslov door het hele land reist? Antwoord: Brezjnev werkt op het lichtnet, Soeslov op batterijen. (Het kan ook andersom zijn geweest.)