Baedekers Russland, 1912

Toon mij uw boekenkast en ik zeg u wie u bent. Vandaag maak ik het iedereen die wil weten wie ik ben makkelijk, want ik ben zelden met zo'n passend rijtje boeken thuisgekomen als vandaag uit de Pieterskerk in Leiden:

Karel van het Reve (ed.), Rusland hoe het was. Een merkwaardige verzameling foto's van 80 jaar Rusland (1852-1932) (Amsterdam 1976). Niet echt zeldzaam, ik had er zelfs al twee, maar ik kan verklappen dat deze NIET in het Verzameld Werk van VhR komt dus voor de echte liefhebbers onder mijn huidige en toekomstige vrienden moet ik exemplaren achter de hand hebben.

Jan Nijen Twilhaar, Sallands, Twents en Achterhoeks (Den Haag 2003). Uit de reeks Taal in stad en land onder redactie van Nicoline van der Sijs. Hoop ik een andere keer op terug te komen. Had ik natuurlijk ook in de winkel kunnen kopen, maar als nieuw voor de helft van de prijs is leuk.

Frans Smits, Willem Elsschot (Utrecht 1976). Dit is een herdruk van de eerste en lange tijd gezaghebbende biografie van Elsschot (eerste druk 1952). Wel erg mager vind ik nu, maar we zijn de laatste jaren dan ook verwend, en hij hoort op mijn plank Elsschottiana.

Bertrand Russell, The Autobiography of Bertrand Russell (Londen 1967). Een heel erg mooie editie in drie delen, waarvan ik deel I al had, dat kan ik nu naar de Book Exchange terugbrengen waar ik het ooit gekocht had.

Maar het klapstuk was Baedekers Russland (Leipzig 1912), een boek en een uitgave waar ik al jaren naar op zoek was. Goed, niet heel actief, dan had ik het al gehad. Het is meer dat ik er op boekenmarkten en in tweedehandsboekenwinkels altijd naar vroeg als ik die rode bandjes zag. Als ze het dan eens hadden was er veel mis mee of schrok ik terug van de prijs. Wat maakt dit boek zo bijzonder? Het is tot drie dingen terug te brengen:

(1) De zorg die eraan is besteed. De kaarten zijn prachtig gedetailleerd. Alle namen worden gespeld in een correcte Duitse transcriptie mét accentjes - wie het Russisch niet als zijn moedertaal beheerst heeft die steun vaak nodig. Maar ook native speakers weten bijvoorbeeld niet hoe alle geografische namen moeten worden uitgesproken. Dat de makers toch moeite deden overal achter te komen geeft aan met hoeveel toewijding dit boek gemaakt is. Ook mooi is dat waar nodig dezelfde namen ook in het Cyrillisch zijn gegeven, in een mooi bijpassend lettertype.

(3) De fantastische hoeveelheid historische informatie, vaak in de categorie trivia, maar daarom niet minder aantrekkelijk. Je kan je in 1912 wanen. Je treedt in het voetspoor van een reiziger - niet door zijn verslag te lezen en zo langzaam te ontdekken wat blijkbaar allemaal kon en niet kon in die tijd, maar door zelf uit te zoeken hoeveel een hotel kostte of hoe lang het stoombootje over de baai van Sebastopol erover zou doen (9 minuten).

(3) Het buikpijn veroorzakende gevoel van vredigheid. Niets wijst op de gruwelen die Rusland te wachten stonden. En er is niet eens sprake van window dressing - Rusland wás op dat moment een rijk land. Democratische instituties, onafhankelijke rechtspraak - ze waren allemaal nog niet volmaakt, maar dat waren ze in West-Europa ook niet. Had je in Odessa in arts nodig, dan kon je naar Dr. Augst, Jekaterininskaja 25, hoofdarts van het evangelisch ziekenhuis. Of naar Dr. Käfer, Wagnerovski pereulok. Gynaecoloog Dr. Thompson vindt u op de Sadovaja, nr. 45. Dat Evang. Hospital van de Duitse gemeente staat op de stadsplattegrond (E7), is "gut eingerichtet" en kost 3 en 5 roebel per dag (blijkbaar twee klassen? Het lijkt me heel wat eerlijker dan het Sovjetsysteem, waar je als je niet tot de elite behoorde alleen met steekpenningen geholpen werd). Twee jaar later begon met de Eerste Wereldoorlog een vernietiging die jarenlang in steeds nieuwe golven is doorgegaan: revolutie, burgeroorlog, collectivisatie, Tweede Wereldoorlog, deportaties van hele volken. En na de dood van Stalin geen herstel, maar stagnatie en wanbeheer - tot vandaag aan toe.

Naschrift Ja, ik weet dat er in Rusland in die tijd pogroms werden gehouden.