Van alle natuurkundige verschijnselen die Karel van het Reve in zijn werk ter sprake heeft gebracht, is het Corioliseffect ongetwijfeld dat waarmee zijn naam het meest zal worden geassocieerd.
Op de recente Karel van het Reve-veiling memoreerde Maarten Biesheuvel hoe hij Karels waardering verwierf door als enige te kunnen uitleggen waarom de rechteroevers van de naar het Noorden stromende rivieren in Siberië steil waren, en de linkeroevers glooiend.
De verklaring (volgens Van het Reve en Bies, die hierin Karl Ernst von Baer en niemand minder dan Albert Einstein volgen) is gestoeld op het Corioliseffect. Dit houdt in dat water (of lucht) dat op het Noordelijk halfrond rechtdoor zou moeten stromen, door de draaiing van de aarde een "afwijking naar rechts" krijgt.
De aarde draait als bekend naar het Oosten. Neem een hoeveelheid water, bijvoorbeeld een meer. Dat water heeft dezelfde snelheid in oostelijke richting als de aarde. Maar nu laten we het water, net als die Siberische rivieren, van Zuid naar Noord stromen. Dan gaat opeens meespelen dat, naarmate je noordelijker komt, de aarde minder snel draait - op de evenaar is de snelheid een 1700 km/u, op de Noordpool 0 km/uur. Maar terwijl de oostwaartse snelheid van de aarde afneemt naarmate je verder naar het Noorden komt, behoudt het noordwaarts stromende water de oostwaartse snelheid die het net daarvoor had. De waterstroom zal daarom naar het Oosten afbuigen (en daarna weer naar het Zuiden etc., zolang het stroomt blijft het draaien). Je ziet dit bijvoorbeeld bij oceaanstromen. Als het water niet af kan buigen, bijvoorbeeld omdat het door een rivierbedding stroomt, kan het Corioliseffect tenminste een verlegging van het centrum van de stroom naar de oostelijke oever veroorzaken.
Het effect is op een rivier maar klein (de zwaartekracht en allerlei turbulenties die door het reliëf worden veroorzaakt zijn veel belangrijker), maar schijnt ver in het Noorden (waar het Corioliseffect het grootst is, u mag zelf bedenken waarom), en in weinig geaccidenteerd terrein, toch groot genoeg te kunnen zijn om bij te dragen aan het sterker uitslijpen van de rechter- dan de linkeroever. (Zie hier; voor een redenering die weinig heel laat van de Wet van Baer en de suggesties van Einstein zie hier. De schrijvers van deze twee artikelen zouden het erover eens zijn dat het Corioliseffect géén rol van betekenis kan spelen bij het vormen van de steile westelijke oevers van de (naar het Zuiden stromende) Dnepr, Don en Volga, zoals Van het Reve wel beweert in Zie ook onder Mozes, p. 20. Maar Van het Reve's main point aldaar, dat deze "wet van Coriolis"...
oneindig veel interessanter en ingenieuzer gevonden [is] dan de op niets berustende, door geen redelijk argument geschraagde Oedipus-theorie van Freud... blijft daardoor onaangetast.)
Er kunnen maanden voorbijgaan zonder dat je aan het Corioliseffect hoeft te denken. Maar deze keer kon ik er twee avonden later al niet meer omheen. Het doet zich namelijk veel duidelijker dan bij die rivieren voor in een klein draaiend systeem: je kunt alleen over een ronddraaiend draaiplateau (waarvan de snelheid naar het midden toe afneemt om daarna weer toe te nemen) naar de overkant lopen als je de Corioliskrachten compenseert door scheef te hangen in de draairichting.
En wat zien we in de nieuwe James Bond-film, Casino Royale, die we gisteravond keken: Bond loopt over de bovenbalk van de giek van een draaiende hijskraan zonder zijn houding aan te passen. Als je Nadia Comaneci (elke generatie zijn eigen turnster) op een draaiende evenwichtsbalk zou zetten zou ze het hem niet nadoen. Ik weet niet zeker of dit als een goof zou meetellen. Je blijft bezig, met actiefilms. Maar deze fout was waarschijnlijk filmisch te vermijden geweest. En dan zeg ik: los dat even op, OK? Natuurwetten zijn er voor iedereen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten